Gan là một cơ quan thiết yếu chủ chốt cho việc chuyển hóa mọi chất dinh dưỡng nên có thể có nhiều chế độ ăn uống khác nhau, tùy theo giai đoạn phát triển của bệnh. Khi chẩn đoán bệnh đã được xác định, tùy giai đoạn mà có chế độ ăn phù hợp nhằm phục hồi phần nào chức năng gan và ngăn ngừa những tổn thương nặng thêm.
Nguyên tắc của chế độ ăn
Phải giảm bớt mỡ trong chế độ ăn, chế độ ăn có nhiều mỡ loại loại trừ ngay.
Chế độ ăn phải có nhiều glucid (đường) để gan tạo ra được nhiều glycogen. Nhiều tác giả đã chứng minh rằng chế độ ăn nhiều glucid còn làm chậm lại sự xâm nhập lipid (mỡ) vào gan.
Cần dùng chế độ ăn nhiều chất đạm.
Cần phải bổ sung thêm nhiều vitamin tan trong dầu như A, D, E, K và vitamin nhóm B.
Chế độ ăn trong viêm gan cấp
Khi bị viêm gan cấp hàng loạt các rối loạn về chuyển hóa sẽ xảy ra do tế bào gan bị hoại tử, biểu hiện là tăng men gan, chủ yếu là ALT (SGPT). Tuy nhiên nếu điều trị kịp thời và chính xác thì tế bào gan có thể được tái tạo, chức năng gan có thể hồi phục hoàn toàn. Trong điều trị viêm gan cấp thì chủ yếu là chế độ nghỉ ngơi và ăn uống hợp lý.
Chế độ ăn:
Thời gian đầu khi đang sốt: dùng nước đường, nước luộc rau. Khi sốt đã đỡ, tiểu nhiều thì dùng chế độ sữa và bột. Sữa là thức ăn tốt để nương nhẹ tiêu hóa, sữa tách bơ càng tốt. Sữa dùng lẫn với đường, mật, bột (cháo). (chế độ ăn GM01).
Ví dụ thực đơn GM01 lỏng:
6 giờ: sữa bò tươi 300ml + đường 10g.
9 giờ: nước cam: cam 1 quả 250g, đường 20g.
11 giờ: nước cháo đường 300ml: gạo 30g, đường 30g.
14 giờ: nước cam: cam 1 quả 250g, đường 20g.
17 giờ: nước cháo 300ml: gạo 30g, đường 30g.
20 giờ: sữa bò tươi 300ml + đường 10g.
Tổng hợp thực phẩm: gạo 60g, cam 500g, sữa bò tươi 600ml, đường kính 120g.
Thành phần dinh dưỡng: năng lượng 1.236Kcal; protid 28g; lipid 21g; glucid 234g.
Nếu ăn không đủ theo đường tiêu hóa có thể truyền thêm glucose để thêm năng lượng.
Khi thời gian nôn ọe đã qua, dùng chế độ sữa + bột + rau củ, nghĩa là cùng với sữa cho ăn thêm cháo, phở, quả chín (chuối), rau tươi nấu chín (trừ cải, đậu đỗ).
Chế độ GM02: phở, cháo; không quá 1,5 lít sữa.
Năng lượng: 30Kcal/kg cân nặng hiện tại/ngày.
Protid: 0,8 – 1g/kg cân nặng hiện tại/ngày. Tỉ lệ protid động vật trên tổng số trên 50%.
Lipid: 10 – 15% tổng năng lượng. Acid béo không no một nối đôi chiếm 1/3, nhiều nối đôi chiếm 1/3 và acid béo no chiếm 1/3 trong tổng số lipid.
Đủ vitamin, chất khoáng và nước.
Không dùng thực phẩm lạ, dễ gây dị ứng.
Số bữa ăn 4 – 6 bữa/ngày.
Giai đoạn hồi sức cần chú ý tăng protid (chất đạm), ngoài sữa cần dùng thêm thịt, cá, trứng.
Protid: tăng lên 1 – 1,5g/kg thể trọng.
Ví dụ: thực đơn 1 (GM02):
Bánh mì: 70g, gạo 300g, rau 400g, dầu 10g, thịt nạc 80g, đậu phục 50g, chuối 50g, năng lượng: 1.572Kcal; protid 57g; lipid 23g; glucid 285g; nước 554ml.
Món ăn: sáng: bánh mì + thịt nạc.
Trưa: cơm 150g gạo, đậu phụ kho thịt nạc (đậu phụ 70g, thịt 30g); canh rau (rau 200g).
Chiều: cơm gạo 150g, canh rau (rau 200g), thịt xíu 50g, chuối 1 quả.
Nấu nhạt nếu bệnh nhân bị phù.
Ví dụ: thực đơn 2 (GM02)
Thịt thăn 100g; trứng gà 40g; sữa tươi 200ml; dầu 8g; gạo 300g; rau cải 100g; khoai 200g; đường 25g; năng lượng 1.723Kcal; protid 59g; lipid 29g; glucid 307g; nước 566ml.
Món ăn:
Sáng: sữa tươi 200ml + đường 25g; trứng gà 1 quả.
Trưa: cơm gạo 150g + thịt viên hấp 50g + canh rau nấu (thịt 10g, rau 100g).
Chiều: cơm + khoai tây hầm thịt (khoai 200g + thịt 40g, dầu 8g).
Nấu ít muối nếu bệnh nhân không phù.
Không nấu muối nếu bệnh nhân phù (ăn nhạt).
Chế độ ăn trong bệnh
viêm gan mạn
Khi viêm gan đã tiến triển thành mạn tính thì tổ chức tế bào gan khó hồi phục. Việc điều trị nhằm ngăn ngừa sự phát triển của xơ gan và suy gan mất bù. Điều trị gan mạn quan trọng nhất là duy trì chế độ ăn uống hợp lý và lâu dài ứng với từng giai đoạn của bệnh.
Chế độ ăn cần chú ý
Cần chọn thực phẩm tươi, tránh thức ăn dễ gây dị ứng như đồ bể, tôm, ốc, tránh nấu nướng cầu kỳ.
Cần ăn nhiều bữa để cơ thể hấp thu tốt.
Dùng thịt nạc, trứng phải đun chín. Sữa dùng rất tốt.
Các chất béo chỉ nên dùng dầu thực vật, bơ và ăn sống, tránh xào rán.
Không được uống rượu, dùng gia vị.
Theo PGS.TS. Trần Minh Đạo
