Rầy chổng cánh là một loại rầy thường gây bệnh trên những cây thuộc nhóm cây có múi như cam, quyết, bưởi, chanh,… và một số cây kiểng như cây Nguyệt Quế, Kim Quýt, Cần Thăng. Chúng không những trực tiếp gây hại mà còn là tác nhân chính của bệnh vàng lá gân xanh hay bệnh vàng lá cam (Greening) ở cây có múi.
Đặc điểm của rầy chổng cánh
Tên khoa học là Diaphorina citri Kuwayana, thuộc họ Psyllidae, bộ Homoptera.
Đặc điểm hình thái
Trứng: Có hình trái lê, dài khoảng 0,3mm, phía trên nhọn tạo thành một cuốn nhỏ màu vàng. Trứng được đẻ thành chùm ở trong nách lá hoặc trên các chồi lá non.
Ấu trùng: Hình bầu dục dẹp, mới nở có màu vàng tươi. Chúng có 5 tuổi, trong đó ở tuổi 2 và tuổi 3 thì có màu xanh lục. Tuổi 4 và tuổi 5 có màu nâu vàng. Chúng sống tập trung trên đọt, lá non và tiết ra những sợi sáp trắng che phủ.
Rầy trưởng thành: Chiều dài từ 2,5- 3,0 mm, thân và cánh có mầu nâu vàng, chân có mầu xám nâu, trên cánh có nhiều đốm nâu nhỏ. Ðầu nhọn, mầu nâu nhạt, mắt đỏ.
Khi sắp đẻ và đang đẻ bụng con cái có màu hồng, còn bụng của con đực thì thon nhọn hơn, có màu xanh nhạt.
Khi đậu, phần bụng của thành trùng nhổng cao một góc 300 với bề mặt nơi đậu nên được gọi là rầy chổng cánh.
Đặc điểm sinh học
☑ Vòng đời (20 – 38 ngày): Trứng: 4 – 6 ngày, sâu non: 12 – 20 ngày, trưởng thành có thể sống trên 8 tuần.
☑ Sau khi hóa trưởng thành 4 – 5 ngày thì bắt đầu giao phối và đẻ trứng. Trứng thường được đẻ thành từng nhóm trên nách lá hoặc trong các chồi lá non.
☑ Con cái đẻ khoảng 200-800 trứng vào ban ngày, thời gian ủ trứng từ 3-7 ngày, ấu trùng có 5 tuổi, phát triển trong thời gian từ 18-25 ngày.
☑ Ấu trùng sống tập trung từng đám trên đọt non.
Đặc điểm gây hại
☑ Thành trùng và ấu trùng chích hút dinh dưỡng lá non, đọt non làm phiến lá nhỏ và xoăn lại, đọt non lụi dần, sần sùi.
☑ Rầy chổng cánh là môi giới truyền bệnh vàng lá gân xanh – Greening và thu hút nấm bồ hóng khiến cây khó quang hợp.
☑ Vào mùa mưa, rầy chổng cánh xuất hiện trên cây trồng khi có chồi non.
☑ Nếu cây bị bệnh nặng trái thường nhỏ, không có giá trị thương phẩm.
Biện pháp phòng trừ rầy chổng cánh
Biện pháp canh tác
☑ Những cây đã bị nhiễm bệnh nên chặt bỏ trước khi trồng cây sạch bệnh cho vụ mới.
☑ Trồng cây chắn gió xung quanh vườn để hạn chế sự tái xâm nhiễm của rầy chổng cánh từ nơi khác đến, vì gió cũng có ảnh hưởng đến sự phát tán và di chuyển của rầy trưởng thành.
☑ Không nên trồng các loại cây hấp dẫn họ cam quýt như nguyệt quế, cần thăng, kim quýt gần vườn cây có múi (cây ký chủ phụ của rầy chổng cánh).
☑ Chọn giống trồng có nguồn gốc rõ ràng, có bảo vệ khi vận chuyển (xử lý thuốc trước khi vận chuyển).
☑ Lưu ý bón phân hợp lý để điều khiển các đợt đọt ra tập trung nhằm mục đích dễ theo dõi và phát hiện sự hiện diện của rầy chổng cánh.
☑ Kiểm tra vườn cam, quýt thường xuyên, nhất là vào các đợt cây ra đọt, lá non, để phát hiện sớm và phun thuốc diệt trừ rầy kịp thời.
☑ Trồng xen ổi xá lị nghệ trong vườn cây có múi để tăng khả năng xua đuổi rầy. Hoặc trồng ổi trước 6 tháng và sau đó trồng cam quýt.
Biện pháp sinh học
☑ Sử dụng thiên địch:
✔️ Thiên địch bắt mồi gồm các loài: kiến vàng Oecophylla smaragdina, bọ rùa, nhện…
✔️ Thiên địch ký sinh gồm các loài ong trong họ Eulopidae và Encyrtidae ký sinh rầy non, nấm tua ký sinh rầy trưởng thành.
☑ Sử dụng bẫy màu vàng để bắt rầy chổng cánh. Mỗi vườn nên đặt ít nhất 5 bẫy để theo dõi.
☑ Sử dụng Enspray 99,9 EC, pha 30-40 cc/8 lít nước để phun khi thấy cây mới ra chồi non . Mỗi đợt chồi ra nên phun ít nhất 2 lần.
Lưu ý: Trước khi phun dầu khoáng phải tưới nước cho vườn cây từ hôm trước.
Biện pháp hóa học
Theo dõi mật độ rầy để phòng trị kịp thời bằng cách dùng thuốc BVTV. Cụ thể như sau:
☑ Đối với cây dưới 7 tháng tuổi: Pha 3 ml Confidor với 50 ml nước, tưới xung quanh cách gốc cây 10cm, nên thực hiện 3 tháng tưới 01 lần.
☑ Những cây từ 7-12 tháng tuổi, thay vì tưới thì nên dùng cọ sơn lên gốc cây phần từ mắt ghép trở xuống, với liều lượng gốc 1,5 ml/cây/tháng/lần.
☑ Cây từ 2 năm tuổi, áp dụng phương pháp sơn lên gốc 2 ml/cây/tháng/lần.
☑ Thuốc phun mỗi đợt lộc non để trừ rầy như:
Supracide 40 ND, pha 10-15ml với bình 8 lít nước.
Actara 25 WG pha 1g/bình 8 lít nước.
Trebon 10 ND pha 10-15 ml/bình 8 lít nước.
DC-Tron Plus 98.8EC phun lên lá.
☑ Sử dụng thuốc có tính lưu dẫn cao để tưới xung quanh gốc cây theo liều lượng khuyến cáo, như gốc Clothianidin, Thiamethoaxam, Imidacloprid.
Cách tưới: Dùng cào răng cưa, cào nhẹ lớp đất mặt xung quanh gốc cây, cách gốc 10cm, tới tầng rễ cám (rễ mềm). Tưới thuốc BVTV xung lớp đất cào, sau đó phủ lại lớp đất nữa lên.
