Hiện dần lên
Mặt đất tràn ngập
Ánh trăng và bóng cây mận
Tháng hai
– Loài bách xù Nhật Bản (shimpaku) mọc hoang trên những vách đá cheo leo; phơi mình trước gió, tuyết và đá rơi; thân cây uốn cong, vặn vẹo trong thời gian với một phần thân còn sống, phần kia đã chết khô. Loài cây cổ thụ này, trong điều kiện sống khắc nghiệt, có một phẩm chất tôn nghiêm hoàn toàn phù hợp với cảnh núi cao vực sâu.
1. Bách xù Nhật Bản (shimpaku)
– Là một loài cây thường xanh thuộc họ hoàng đàn (Cupresaceae) và là biến thể của loài bách xù Trung Hoa, bách xù Nhật Bản mọc chủ yếu ở các vùng núi đá vôi hoang dã. Trong suốt Thế chiến thứ hai, nhiều cây bách xù tự nhiên đã được dùng làm bonsai, đó là giai đoạn lịch sử quan trọng hình thành nên vị thế của chúng. Vẻ đẹp mê hoặc của bách xù Nhật Bản nằm trong dáng vẻ của nó là sự kết hợp giữa phần thân khô trắng và phần thân còn sống – như đã tồn tại từ thời xa xưa; đám lá ngắn ken dày đặc cũng có phẩm chất độc đáo. Nghệ thuật tạo dáng tachiagari (phần thân cây từ bề mặt rễ lên đến nhánh thấp nhất) của loài cây này mang lại một vẻ đẹp rất đặc biệt. Phần thân khô chia thành nhiều lớp nói lên số tuổi của nó cũng như sự khắc khổ; mức độ xoắn lại của phần thân còn sống rất cuốn hút. Nó trông như một thác nước hùng vĩ đang ầm ầm đổ xuống vực thẳm.
Bách xù Nhật Bản (shimpaku)
2. Dương đào (sanshuyu)
– Là một loài cây rụng lá thuộc họ sơn thù du (Cornaceae), có nguồn gốc từ Trung Hoa và bán đảo Triều Tiên. Vỏ cây có màu nâu xám, bong tróc, già cỗi. Các nhánh cây tỏa ra và lá mọc thành từng cặp đối xứng. Cây dương đào du nhập vào Nhật Bản trong thời Edo và trở nên phổ biến như một loài cây trồng trong vườn, dùng để trang trí trong các phòng trà và như một loại bonsai. Đầu xuân, những cụm hoa nhỏ màu vàng vượt lên đám lá, nở đầy trên các nhánh, tạo nên vẻ đẹp đặc biệt tương phản với bầu trời mùa đông còn rớt lại. Quả dương đào có hình oval, chín đỏ mọng rất đẹp vào mùa thu. Thân cây với lớp vỏ mỏng manh mang dáng vẻ ung dung tự tại; những nhánh cây bố trí tự nhiên thể hiện vẻ hoang dã. Khi hoa ra nhiều, cây sẽ sáng rực, đầy màu sắc và có vẻ tĩnh lặng tôn nghiêm.
Cây dương đào
3. Mộc qua (kanboke)
– Mộc qua là một loài cây bụi rụng lá thuộc họ hoa hồng (Rosaceae), có nguồn gốc từ Trung Hoa, phân nhánh trên cao và có rất nhiều chồi non (hikobae) nứt ra từ rễ, khiến cây có nhiều thân từ một gốc. Người ta cho rằng cây mộc qua đã du nhập vào Nhật Bản từ đầu thế kỷ 10 với mục đích ban đầu là một cây thuốc, nhưng đã phát triển thành nhiều giống cây trồng trong vườn, và hiện trở thành một nhóm lớn cây có hoa. Hoa mộc qua nở suốt mùa đông, phổ biến là những bông hoa màu đỏ với cánh đơn. Vẻ đẹp hoang dã khiến nó trở thành kiểu chung cho loại bonsai này. Điểm đặc sắc của cây trong bình là thân dày vươn cao như một vách đá hiểm trở. Những bông hoa đỏ thắm phủ kín các nhánh giúp chúng ta nhận thức sâu sắc hơn về hơi thở đầy sức sống của mùa xuân.
Mộc qua
4. Thích ba thùy Nhật Bản (kaede)
– Có nhiều loài cây ở Nhật Bản thuộc họ thích, và nhiều loài thích hợp để làm bonsai, nhưng người ta cho rằng loài thích ba thùy Nhật Bản (Trident maple) thực sự có nguồn gốc từ Trung Hoa. Loài cây này có nhiều cành nhỏ và lá nhỏ, có thể dùng để trưng bày quanh năm. Vẻ đẹp cứng cáp của thích ba thùy kaede thường tương phản với vẻ đẹp mềm mại của thích năm thùy yamamomiji, nhưng khi nhìn vào những ngọn cây có hình móng tay, người xem nhận thấy sự thanh nhã, dịu dàng ẩn trong vẻ mạnh mẽ và có thể hiểu sức cuốn hút sâu kín của nó. Cây trong hình này đã được gắn vào đá khi còn nhỏ. Cây và đá hòa làm một, kể lại câu chuyện về những năm tháng bên nhau. Các nhánh cây tỏa ra một cách tinh tế, bộc lộ cốt cách quân tử và hình dáng của một cổ thụ.
Thích Ba Thùy Nhật Bản
5. Mận (hibai)
– Cây mận là một chủ đề trong thơ và tranh Nhật Bản từ thời xa xưa, được đề cập 119 lần trong Manyoshu – tập thơ cổ nhất, chỉ ít hơn từ “hagi” [từ sakura (cây anh đào) được nhắc đến 45 lần]. Khi nghe từ ume (mận), chúng ta nghĩ đến một loại quả, nhưng cây mận nở hoa với các cành nhánh dày đặc, mảnh mai vẫn được dùng làm bonsai. Cây ra quả từ các nhánh thô, lớn. Loại mận này với hoa màu đỏ thẫm đặc biệt được ưa chuộng. Nó không chỉ gây ấn tượng với dáng vẻ già nua qua thân cây khô, mà các nhánh như điệu vũ hoang dã cũng tạo niềm hứng thú. Người thưởng ngoạn say mê khi ngắm những cành mận điểm hoa. Chúng đẹp và quyến rũ đến mức người ta quên đi cái lạnh lẽo của mùa đông.
Cây mận
6. Thủy lạp Nhật Bản (ibota)
– Là một loại cây bụi nửa rụng lá (semi-deciduous) thuộc họ nhài (Oleaceae), vỏ cây chuyển sang màu xám nhạt khi già cỗi khiến cây có vẻ đẹp độc đáo. Lá cây dài, hình oval nhọn và mọc đối xứng thành từng cặp. Vào đầu hạ, những bông hoa trắng nhỏ có hình ống nở dày trên đầu cành và quả chín có màu tím than vào mùa thu. Ban đầu, thủy lạp Nhật Bản được trồng làm hàng rào, nhưng vài năm gần đây, do vẻ trang nhã của hoa và quả cũng như sự tinh tế toát ra từ những nhánh cây, nó ngày càng được ưa chuộng trong bonsai. Dáng vẻ già nua của thân cây hình mạn thuyền có sức thu hút thị giác. Với vẻ khắc khổ của thân rỗng, cây là một hiện hữu tuyệt vời.
Thủy Lạp Nhật Bản
7. Mộc qua Chojubai (chojubai)
– Được biết đến như một loài cây có nguồn gốc hoang dã từ vùng San’in của Nhật Bản, có khả năng một qua chojubai là sự lai ghép tự nhiên giữa mộc qua Nhật Bản và mộc qua Trung Hoa. Là một loài cây thấp, mộc qua chojubai từ lâu đã được dùng phổ biến trong bonsai. Các nhánh tỏa ra một cách thanh thoát; lá cây nhỏ, bóng, đẹp. Hoa nở liên tục, thường có màu đỏ hoặc trắng. Cây thường được trồng ở thế nhóm (yoseue) hay rừng (netsurnari), và được đánh giá cao về phong cách khi trồng thành cụm. Trong hình bên là một ví dụ hiếm hoi và tuyệt đẹp về một cây mộc qua chojubai có thân đơn với dáng thác đổ. Các cành con của loài mộc qua chojubai hoa trắng thường trông thô hơn loài có hoa đỏ. Với những nhánh cây rủ xuống như dòng thác, vẻ đẹp tinh tế của cây không ngôn từ nào tả nổi.
Mộc Qua Chojubai
8. Mận hoa (yabai)
– Gắn liền với cuộc sống của người Nhậ qua nhiều thế kỷ, cây mận (ume) có vai trò lịch sử quan trọng ở Nhật Bản, có nhiều địa danh nổi tiếng về cây mận. Là một trong những biểu tượng của Nhật Bản, mặc dù có nguồn gốc từ Trung Hoa, cây mận được miêu tả như một loài cây của Nhật Bản trong tác phẩm Siebold. Mận hoa (yabai) là loài cây có họ hàng gần nhất với cây mận, mọc hoang trên khắp Nhật Bản. Mận hoa Kishu và Koshu là hai loại bonsai nổi tiếng. Loài cây này rất khỏe. Vô số hoa đơn nhỏ tỏa ra hương thơm ngát. Cành cây mảnh mai và phát triển rậm rạp. Thân cây mận hoa già cỗi trong hình có thế thác đổ rất ấn tượng, rễ của nó giúp chống đỡ cho dáng nghiêng của cây. Những chỗ sần sùi trên thân cây rất đặc sắc, ta tưởng như nghe thấy tiếng rì rầm của dòng suối trong thung lũng.
Mận hoa
