Có nhiều dạng chất hữu cơ, nhiều hỗn hợp các chất hữu cơ khác nhau, nhiều hỗn hợp chất hữu cơ và các chất vô cơ được sử dụng làm phân bón cho cây trồng.
Dưới đây xin nêu một số loại phân thường gặp trong sản xuất ở nước ta.
1. Phân than bùn
Than bùn được tạo thành từ xác các loài thực vật khác nhau. Xác thực vật được tích tụ lại, được đất vùi lấp và chịu tác động của điều kiện ngập nước trong nhiều năm. Với điều kiện phân hủy yếm khí các xác thực vật được chuyển thành than bùn.
Khai thác than bùn
Trong than bùn có hàm lượng chất vô cơ là 18-24%, phần còn lại là các chất hữu cơ. Theo số liệu điều tra của các nhà khoa học trên thế giới, trữ lượng than bùn có khoảng 300 tỷ tấn chiếm 1.5% diện tích bề mặt trái đất. Than bùn được sử dụng trong nhiều ngành kinh tế khác nhau. Trong nông nghiệp, than bùn được sử dụng để làm phân bón và tăng chất hữu cơ cho đất.
Than bùn có phản ứng chua. Hàm lượng các chất dinh dưỡng trong than bùn thay đổi tùy thuộc vào thành phần các loài thực vật và quá trình phân hủy các chất hữu cơ. Số liệu phân tích than bùn ở một số địa điểm thuộc miền Đông Nam Bộ thu được như sau:
Bảng hàm lượng các chất dinh dưỡng trong than bùn ở miền Đông Nam Bộ
Đơn vị: %
Số liệu của Hồ Thìn, Võ Đình Ngô – Trung tâm địa học, Phân viện khoa học Việt Nam. TP. Hồ Chí Minh
Than bùn có hợp chất bitumic rất khó phân giải. Nếu bón trực tiếp cho cây không những không có tác dụng tốt mà còn làm giảm năng suất cây trồng. Vì vậy, than bùn muốn dùng làm phân bón phải khử hết bitumic.
Trong than bùn có axit humic, có tác dụng kích thích tăng trưởng của cây. Hàm lượng đạm tổng số trong than bùn cao hơn trong phân chuồng gấp 2-7 lần, nhưng chủ yếu ở dưới dạng hữu cơ. Các hợp chất đạm này cần được phân hủy t thành đạm vô cơ thì cây mới sử dụng được.
Để bón cho cây, người ta không sử dụng than bùn bón trực tiếp. Thường than bùn được ủ với phân chuồng, phân rác, phân bắc, nước giải, sau đó mới đem bón cho cây. Trong quá trình hoạt động của các loài vi sinh làm phân hủy các chất có hại khoáng hóa các chất hữu cơ tạo thành chất dinh dưỡng cho cây.
Chế biến than mùn: Việc chế biến thành các dạng phân bón khác nhau được thực hiện trong các xưởng. Thông thường quá trình chế biến gồm các công đoạn sau đây:
Dùng tác động của nhiệt để khử bitumic trong than bùn. Có thể phơi nắng một thời gian để oxy hóa bitumic hoặc hun nóng than bùn ở nhiệt độ 70cC.
Dùng vi sinh vật phân giải than bùn. Sau đó trộn với phân hóa học NPK, phân vi lượng, chất kích thích sinh trưởng, trộn thành loại phân hỗn hợp giàu chất dinh dưỡng.
Hiện nay, ở nước ta có nhiều xưởng sản xuất các loại phân hỗn hợp trên cơ sở than bùn. Trên thị trường có các loại phân hỗn hợp với các tên thương phẩm sau đây: Biomix (Củ Chi), Biomix (Kiên Giang), Biomix (Plây Cu), Biofer (Bình Dương), Komix (Thiên Sinh), Komix RS (La Ngà), Compomix (Bình Điền II), phân lân hữu cơ sinh học sông Gianh và nhiều loại phân lân hữu cơ sinh học ở các tỉnh phía Bắc.
2. Phân tro, phân dơi
Tro các loại được sử dụng làm phân bón rất có hiệu quả ở những loại đất thiếu kali hoặc trong trường hợp bón quá nhiều phân đạm.
Phân dơi
Trong tro có 1-30% K2O và 0,6-19% P2O5. Tro có thể dùng bón trực tiếp cho cây hoặc dùng làm chất độn cùng với phân chuồng, phân bắc, nước tiểu…
Kali trong tro dễ hòa tan. Trong tro còn có silic, lân, magie, vi lượng với hàm lượng tương đối cao. Tro có tính kiềm nên phát huy tác dụng tốt trên các loại đất chua.
Phân dơi có hàm lượng lân rất cao. Nhiều gia đình nông dân đã vào các hang động trong núi đá, thu gom phân dơi về bón ruộng, bón cho cây trồng và đã thu dược kết quả tốt. Nhiều hộ nông dân đã tiến hành nuôi dơi để lấy phân bón ruộng.
